viernes, 28 de junio de 2013

ÑEMBOSARÀI YMA GUARE… ÑAÑE RETᾸ PARAGUÀI REHEGUA

JUEGOS POPULARES

Ohai… Lic. Mirtha E. Careaga de Avila.

Juegos que marcaron las vidas de muchos…
Recuerdos de infancia que jamás volverán, entretenimientos sanos que no lastimaban el cuerpo ni la mente… tardes que lo compartíamos con los vecinitos con los que íbamos creciendo conforme pasaban los años… Gratos momentos que nunca volverán…
Hoy todo ha cambiado, pregunté a una alumna sí que juegos se juegan hoy en día en vacaciones o en algún momento de relax y grande fue mi sorpresa cuando respondió, diciendo:
-          Casi , casi no juego con mis vecinos es más ni siquiera los conozco, mejor jugar en la compu que es más divertido…
Entonces llegué a la conclusión que hoy en día termino los momentos amenos en que saliamos a conversar y a hacer vida social dentro de la comunidad.
ENTONCES  QUE HACEN LOS ESCRITOS DENTRO DE LOS PLANEAMIENTOS DEL MEC… QUE REZA LO SIGUIENTE “ ME RELACIONO EN MI COMUNIDAD Y COMPARTO MIS EXPERIENCIAS DENTRO DE MI CONTEXTO DE VIDA COTIDIANA”
Ahí les dejo la reflexión…

ALGUNOS JUEGOS QUE JAMAS OLVIDARÈ… BENDITO EL TIEMPO EN QUE NACI…


1. Escondite o Tukae  kañy
Es un juego en el que unos niños se esconden y otro niño tiene que buscar a los que se han escondido.
Antes de comenzar a jugar se delimita la zona donde se va a jugar y se sortea para ver quien empieza a contar.






2. La gallina ciega
Para este juego hace falta un grupo de niños, mínimo cuatro, y un pañuelo. A continuación, de entre el grupo elegimos a un niño que se tendrá que tapar los ojos con el pañuelo y finalmente le darán vueltas cantando la siguiente canción: "Gallinita ciega que se te ha perdido una aguja y un.


3. La Rayuela o Descanso

Se puede jugar de manera individual, pero para mayor diversión se recomienda que sean dos o más los integrantes del juego. Se coge una tiza blanca y en las lozas del suelo se dibujan cuadrados y se numeran del uno al diez . Después cada niño debe tomar una bolita o una piedrecita pequeña.






4. Piedra, papel o tijera
Es un juego de manos en el cual existen tres elementos. La piedra que vence a la tijera rompiéndola; la tijera que vencen al papel cortándolo; y el papel que vence a la piedra envolviéndola. Este juego es muy utilizado para decidir quien de dos personas hará algo, tal y como a veces se hace.


5. Saltar a la Soga

Saltar a la comba, o salto con cuerda, es una actividad practicada como juego infantil y como ejercicio físico, El uso de las cuerdas para saltar ha sido tradicionalmente uno de los juegos favoritos de los niños. El salto a la comba habitualmente consiste en que uno o más participantes saltan a la cuerda hasta que pierda.






6. Polibandi

El juego de policías y bandidos consiste en: Para empezar, se hacen grupos y después se rifa para que haya un grupo de polis y un grupo de bandidos. Para hacer equipos uno rifa a los demás mediante una tonadilla: "teli catoli estaba la reina sentada en su gabinete vino gil apagó el candíl.





7. A la Pelota

El objetivo es lanzar la pelota a los adversarios, ya que cuando un participante es tocado por la misma se va a la zona de los eliminados de su equipo. Gana el equipo que logre sacar del campo a todos sus adversarios. Los movimientos de los jugadores se limitan a su propio campo, 






8. Carrera de Embolsados
La carrera de sacos es un juego muy popular entre los niños de todo el mundo. Para su desarrollo tan solo son necesarios unos cuantos sacos de tela (los de papel no sirven) y terreno suficiente para saltar. Para ejecutar la carrera los niños se introducen dentro de los sacos y éstos se atan.







9. Ta TeTi

El tres en línea,, también conocido como tres en raya, juego del gato, tatetí, triqui, totito, tres en gallo, michi o la vieja, es un juego de lápiz y papel entre dos jugadores: O y X, que marcan los espacios de un tablero de 3×3 alternadamente. Un jugador gana si consigue tener una línea iguales.







10. Las Valitas o Canicas

Se trata de un juego de puntería y precisión en el cual deberemos tocar a la canica objetivo con nuestra bola que será lanzada con nuestro dedo pulgar. Por supuesto, no está permitido ayudarnos arrastrando la mano o acompañar el lanzamiento con un movimiento. Existen varias modalidades para jugar






11. Un, dos, tres, Miro… o  Gallito Ciego

A este juego pueden jugar dos personas pero es muchísimo más divertido si hay muchos niños así que cuantos más seáis mejor. Uno se pone en la pared y los demás en frente, así mientras el chico o la chica cuenta hasta diez los demás intentan llegar a la pared.








12. Juego de la soga

El tira y afloja, sogatira, juego de la soga o cinchada es un deporte que pone a dos equipos uno contra el otro en una prueba de fuerza. Dos equipos ,, se alinean al final de una soga, la soga es marcada con una línea central y dos marcas a cuatro metros de cada lado del centro de la línea... 







13.Juego del Trompo

Es uno de los juegos más populares del siglo XX, también uno de los más antiguos. Una de las formas colectivas de jugar era formando un círculo en el suelo, en cuyo centro se colocaba un trompo dando vueltas para que los demás jugadores chocaran su trompo con éste. El que fallaba, dejaba su trompo en el centro como prenda





14.La  Pandorga

Es un artefacto volador más pesado que el aire, que vuela gracias a la fuerza del viento y a uno o varios hilos que la mantienen desde tierra en su postura correcta de vuelo. Es un juego tradicional, pero también se realizan competiciones de cometas en las que participan principalmente varones. 





15.Araña y la Mosca

La araña y la mosca es un juego infantil que consiste en hacer un círculo con los participantes tomados de la mano. Se escogen dos niños y se les da el papel de araña y al otro de mosca. Al ritmo de la canción: - Araña que te pilla… la mosca a correr, Araña que te pilla, mosca a correr…






Estos son algunos de los juegos con que he crecido, y no recuerdo que algunos de ellos me haya lastimado.

SALUD...!!! LA INFANCIA QUE HE TENIDO.... gracias a mis padres....






lunes, 25 de marzo de 2013

CHE MBORAYHUJÁRAPE



PAOLA YRASEMA

Haihára Lic. Mirtha E. Careaga de Avila.


Ñandejára remimbou che Kunumi, Paola Yrasema ha’e che remiarirõ, mitãmi 

resa jajái iporãva mbyjáicha, hembe’i katu ojogua jasy ra’ýpe ha pe ipomimi

oipysóvo ojerurévo opa mba’e pe pukavýpe ohechauka mborayhu ikorasõ

mbytete guive.Peteĩ jey heta apañuái pa’ûme  ombou chupe Ñandejára che

rógape jopói ramo omoheñói haĝua mborayhu, vy’a, puka ha oñemboyke haĝua

pe mba’e ñembyasyete rohasa’akue upe jave.Paola héra ypykue  omomorã haĝua itaitachúpe  ha Yrasema ñande ypykue rérape y ha py’aguapy ñangarekoha.Ahenói chupe che, Payo, 

ndaikuaáigui mba’épa ajapóta chugui, añua, aisu’use, ajopy che rehe che remiarirõme ahayhueterei chupe.

Roiko chupe ĝuarante voi rohejáva roheja, ¡Ajepa...! Iporã che remiarirõ. Heta jey che reko ñembyasýrõ 

che mandu’a hese ha ohasa pya’e mba’e ñembyasy.¡Ñandejára!...Aguyje eme’ê haguére kóichagua jopói oréve 

tesãi oañua chupe ĝuarã, ikaru ha okakuaa pya’eterei
Oñepyrûma oñemomýi ha’eñomi oñeha’ã oguapy ha 

ohupíma hetyma mbyky mbyky ápe ha pegotyo, 

hasê’i, opuka,  oñeha’ã ohechauka hesãi ha 
imbareteha.Opoñýma katu.Itaita Felipe oñemokirirĩ 

amo korapy ruguápe, oiporavo poravóma katu yvyra 

apypytépe... ojapóma katu chupe imba’eguatarã.

Roma’ê, roñangareko, roñoipytyvõ oñondivepa hi’ã 

ningo araka’eve mba’eve ojehu chupe.

¡Opuka!...! ¡Osapukái!... ¡Isaraki!...! ¡Ndopytái...! 

¡Jupi!...ndaipóri  ha’éichagua.Aña ra’y’i katu okañy chugui.Péicha rohasa hendive, ou jepi opyta orendive 

ombohory ore rekove, ore mbopuka, ore myanyhê mborayhu ha kunu’ûgui.Ko’áĝa okarúma, toĩke 

oñeamidu’u arã, osêma chupe hãi peteĩ teĩ, oisu’u , oikytĩ ,oipyso tembe tyapúmante oñehendu, ndaipóri 

tembi’u ohejareíva akói ho’u ojáva hembére
Cháke...! ¡Cháke...! Payoma pe oúva ñasêke hapégui 

¡Opo!...Ojupi...Osãingo...Opyta...ho’áma katu, opu’ã jey.

¡Ajépa!...Isaraki che kunumi...Payo...Payo...Payo... ahenói 

chupe pya’e... pya’éma...katu ou. ¡Iporãite ningo che Kunumi!

Ára ha ára ningo ndachekane’õi añembosaraki haĝua hendive.

Che kerayvotýpe hese aipota oĩ porã ajerure ára ha ára, 

Ñandejára ra’ýpe hovasápe toreko ichupe.Hi’ã ani oikotevê ha 

oime ramo upéicha tosêkuaa apañuãigui py’a mbaretépe, teko 

porã ha py’aguapýpe.Hesãieterei ningo upéicha rupi okakuaa 

pya’eiterei ombotýma pa jasy.Iñe’êrendúma katu ehenóivo chupe opuka ha osapukái, ndopytái araka’e 

ohecháva omomýi oipyhýma katu. Ndaipóri tasê ojetyvyro, oguapy, oma’ê, oguata pya’e, pya’e ndopytái

Oñembo’y...oguata...oguata...oryrýi...opyta...oguata...oma’ê 

oguatáma katu ndopytái.Imbarete che remiarirõ isýpe 

ojogua...upéicha mante oñehendu ore pehêngue oĩva apytépe.

Mbyky, mbykypáma hese ijao, oñembo’y okakuaa, oguátama 

ningo.Ñasêke hapégui, oguata pya’e,pya’e itaita Felipe rendápe 

oho, itio paínope ohape joko ohupi chupe ijyva oipyhy ipo ha 

ojerure onohêmínte haĝua chupe.

Oñepyrûma ko’ãga oguata moõpa oĩ okañýma katu...

Jaha, jaháke he’i ohóoooooooooooma katu...




Paola Yrasema Ferreira Avila – pe ĝuarã.

Ñandejára Ra’y...!!! Aguyjetaite ndéve  ĝuarã...!!!

20 – jasyapýpe - 2013



domingo, 17 de marzo de 2013

AMOMORǍ...CHE ÑE´Ě GUARANI...!!!

AHAYHU CHE MBA´ETEE,CHE NATIRĪ...!!

Lic. Mirtha E. Careaga de Avila.



Buscando materiales para elaborar el ejercitario que he decidido utilizar este año con mis alumnos, encontré un libro que me habían dado en una de las tantas idas y venidas en JORNADAS dictadas desde el M.E.C.
Como educadora vivo con entusiasmo lo que alguna vez escogí como profesión...! Note en todo este tiempo que el servicio de educador es algo que solo aquel que abraza la carrera con amor lo puede describir. Pero...! hoy día digo porque de las incoherencias, me refiero desde el mismo Ministerio.
La verdad, nos vamos a las jornadas o talleres con el deseo de aprender y así poder trasladarlo a nuestros alumnos y alumnas ya que nos dicen que a ellos les debemos respeto en el buen sentido de la palabra.
Nos enseñan a respetar nuestra identidad, nos inculcan,  el valor  por lo NUESTRO o sea empezando por el idioma, danza, poesía, cultores nacionales y por sobre todo NUESTRO FOLCLORE...!!!     
Y grande fue mi sorpresa que en una de sus páginas reza lo siguiente:

Ley N° 28 del 10 /07/92
DECLARA LA OBLIGATORIEDAD DE LA ENSEÑANZA DE LOS IDIOMAS OFICIALES EN EL CURRICULUM EDUCATIVO DE LOS NIVELES PRIMARIO, SECUNDARIO Y UNIVERSITARIO.

Presenta además como fundamentaciones de la enseñanza lo siguiente:

“EL IDIOMA GUARANÍ CONSTITUYE UN ELEMENTO CULTURAL DE INMENSO VALOR, ES FUENTE DE IDENTIDAD DE LAS RAÍCES ÉTNICAS DEL SER PARAGUAYO, ES VEHÍCULO DE EXPRESIÓN DE MÚLTIPLES MANIFESTACIONES DEL FOLCLORE, DEL ARTE Y DE LA LITERATURA PARAGUAYA, ES INSTRUMENTO DE COMUNICACIÓN DIARIA DE UN ELEVADO PORCENTAJE DE LA POBLACIÓN TANTO URBANA COMO RURALASÍ  SE ENCAUZARÁ UN DESARROLLO CON IGUALDAD DE OPORTUNIDAD PARA TODOS LOS CIUDADANOS, DE  ESTA MANERA SE AFIANZARÁ Y ENRIQUECERÁ SU USO Y DESARROLLO FUTURO Y LA AUTO IMAGEN POSITIVA DEL GUARANI HABLANTE, ENTRE OTRAS COSAS.”-Fascículo de M.E.C. (Editorial América – Reforma Educativa – Integra- Manual de informaciones Generales)  

Concluyo diciendo que el paraguayo no lee, porque las resoluciones quedan dentro de archivo y creo sin equivocarme que tendrían que mirarlas para así luego evitar tomar decisiones absurdas como las que se tomó.
Entonces, díganme como enseño a un adolescente que DEBE RESPETAR LAS DECISIONES TOMADAS DESDE UN ENTE DONDE SE SUPONE SON TODOS COHERENTES?...   
  

jueves, 29 de marzo de 2012

ÑAMOMBA´EGUASU ÑANDE JEROVIA PARAGUÁI

ARAPOKÔINDY MARANGATU (SEMANA SANTA)...!!!

Ohai  Lic. Mirtha E. Careaga de Avila.

Ndaipóri Hesukiritóicha (Jesucristo) (semana) tuichavéva ha oñemomba’eguasuvéva ko Arapokôindy Marangatúgui.
Ñane Retã Paraguáipe oñemomba´eguasueterei upéicha rupi heta tapicha oho ambue távape oñembo´e haĝua térã oĩ haĝua py´aguapýpe.

Arateîme








Oñepyrû pindo karai arateîme (domingo de ramos) ha upéi ojeromandu’a umi ára Hesu Kirito ojejapyhy, oñemoinge ramo tovakeópe (tribunal), ojehupíramo kurusúre, omano ha oikovejeýramo guare.
Arapokôindy Marangatu jave opavave oñopehênguéva oñombyaty túva ha sy rógape, heta jey ha’ekuéra oiko okaháre.
Ñane retâme, pe pindo karai arateîme opavave ijaty tupâópe omongaraívo pindo ojejapóva ogapýpe ha ñamoha’ângáva peteîteî jaipotaháicha.


Ararundy




Pe ararundy (miércoles) voi guive oñemba’apóma tembi’u aporâ. Péicha oî ojepe’aváva, ambue katu ombyaku tatakua. Oî avei ombisóva avati angu’ápe ha upéi, mbeguakatúpe, kuñakaraikuéra oñepyrûma ombojehe’a avatiku’i, aramirô, kesu, kamby, kure ñandy ha ani ha hapykuérintema oikóñepyrûma chipa opaichagua: lopi, jakare ha ambuéva, oñemboguapýva -ojy hagua- pakova rogue ári. Péicha, ogakuéra rupi maymávante ombosako’i ha ombojy chipa, sópa, chipa guasu, ryguasu, kure ha ovecha ro’o umíva tatakuápe. Oiko peteî jejuhupa guasu tembi’u apópe. 


Arapópe









Arapópe (jueves) katu opavavete ijaty peteî mesa guasu jerére ha upépe oiko pe karuguasu. Pyhare, tupâópe, oiko pe jepyhéi (lavatorio de los piés) ha ojehecha ha oñehendukuaa avei umi españa ñe’ême ojeheróva “Estacioneros” térâ “Pasioneros”, omoirûramo -purahéi asy rupi- Hesu Kirito jehasa asy. 



Arapoteî




Pe arapoteî (viernes) katu, pyhareve, ojeho tyvytýpe (cementerio) oñe’andúvo umi pehêngue ojehekyi’akuépe. Asaje rupi, tupâópe hyapu peteî yvyrapararâ (matraca), oporohenóiva. Péva ojehu vove, opavavéva oho tupâópe ogueromandu’ajey hagua Hesu Kirito ñemano. Upépe oikoraê mandu’a upe kurusu rapére (vía crucis); ha upéva rire katu Hesu Kirito ra’ânga ojehupijey kurusúre ha ojeromandu’a umi “pokôi ñe’ê”. Upéi Hesu Kirito rete oñemboguejy ha oñemoinge tupâo ryepýpe ha opavavéva oñemboja ojapóvo pe tupâitû. Oî avei upégui ohóva oñembo’e ha oitupâitû ambue tupâópe, ohupyty peve pokôi tupâo (siete iglesias).
Arapoteî (viernes) ha’e ára ikirirîvéva. Avave ndaikatúi osapukái térâ oñe’ê hatâ. Ndaikatúi ñañani ha mitânguéra ndaikatúi ñañembosarái.
Hesu Kirito jeikovejeýre

Arapokôindy Marangatu oguahê ijapýpe Hesu Kirito jeikovejeýre (Pascua de Resurrección). Upe árape ojehova’erâ paíno ha maína rógape; ko’âva oinupâ humbýpe umi iñemoñare’angápe ha upekuévo he’i “pákua”. Péicha avei, sy ha tuvakuéra avei, ogapýpe, ojapo upe mba’e. La Semana Santa culmina con la Pascua de Resurrección.
Ko’agaite peve, Paraguáype, pe Arapokôindy Marangatu jave mba’eveguasúma ndojejapovéi; péicha, mbo’ehao ha ñemuhakuéra jepe oñembotypa.

PÉICHA OJEGUEROHORY ARAPOKOINDY...!!!